Łotwa (
łot.
Latvija, Republika Łotewska – Latvijas Republika) – państwo w
Europie Północnej
, powstałe po
I wojnie światowej
, jeden z
krajów nadbałtyckich
. Członek
Unii Europejskiej
i
NATO
.
Od strony lądowej graniczy z
Litwą
(453 km),
Białorusią
(141 km),
Rosją
(217 km) i
Estonią
(339 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 1150 km, ponadto Łotwa posiada 531 km wybrzeża
Morza Bałtyckiego
. Łotwa jest członkiem
Unii Europejskiej
od
1 maja
2004
i
NATO
od
29 marca
2004
, poza tym należy do
ONZ
,
OBWE
,
Rady Europy
oraz
Rady Bałtyckiej
i
Rady Państw Morza Bałtyckiego
.
Ustrój polityczny
Organem ustawodawczym
jest jednoizbowy
parlament
–
Sejm
(Saeima), składający się ze 100 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję.
Prezydent
jest wybierany przez Sejm na kadencję trwającą 4 lata. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Łotwy, a także ma prawo powoływać i odwoływać
ambasadorów
i innych przedstawicieli państwa.
Organem wykonawczym
jest Gabinet Ministrów (Ministru kabinets), składający się z premiera i ministrów przez niego powołanych.
Premier
wyznaczany jest przez prezydenta państwa. Gabinet Ministrów musi otrzymać wotum zaufania w Sejmie, jest przed nim także odpowiedzialny za swoje działania.
Partie polityczne
mające reprezentację w parlamencie:
Nowa Era
(Jaunais laiks, JL),
Pierwsza Partia Łotwy
(Latvijas Pirmā Partija, LPP),
Łotewska Partia Socjalistyczna
(Latvijas Sociālistiskās partija, LSP),
Partia Zielonych
(Latvijas Zaļā partija, LZP), Łotewska Unia Rolników (Latvijas Zemnieku savienība, LZS),
O Prawa Człowieka w Zjednoczonej Łotwie
(Par cilvēka tiesībām vienotā Latvijā, PCTVL),
Partia Ludowa
(Tautas partija, TP),
Partia Zgody Narodowej
(Tautas Saskaņas partija, TSP),
Dla Ojczyzny i Wolności/Łotewski Narodowy Ruch Niepodległości
(Tēvzemei un Brīvībai/LNNK, TB/LNNK).
Demografia
W wyniku włączenia Łotwy do ZSRR przesiedlono tam wtedy wielu Rosjan. Dziś większość z Rosjan mieszkających na Łotwie nie zna
języka łotewskiego
co powoduje, że Łotwa nie chce przyznać wielu z nich obywatelstwa. Średnia gęstość zaludnienia to 35,05 osób na km². W miastach mieszka około 71% ludności.
Miasta Łotwy
Religia
Dominującą religią na Łotwie jest protestantyzm (z wyjątkiem wschodniej cz. Łotwy, gdzie dominuje katolicyzm), ale tylko 7% Łotyszy praktykuje regularnie[2].
Główne wyznania to:
Według ostatniego
Eurobarometru
z 2005 roku[5] 37 proc. Łotyszy deklaruje wiarę w istnienie
Boga
, 49 proc. wierzy, że istnieje jakaś siła wyższa, a tylko 10 proc. nie wierzy w istnienie Boga, ducha czy innej "mocy".
Liczba bezwyznaniowych to ok. 1,1 mln[6].
Historia
Lata 1225–1250, Łotwa jako ziemie niemieckiego
Zakonu kawalerów mieczowych
. Łotwa przez wiele setek lat należała do zakonów niemieckich. Prawie do I wojny światowej język niemiecki odgrywał na Łotwie bardzo ważną rolę, a wpływy niemieckie na kulturę bałtycką Łotyszy są silne.
Deklaracja
amerykańskiego
departamentu stanu, z 1940 r., nieuznająca włączenia Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR i stwierdzająca okupację tych krajów przez obce, sowieckie, wojska. USA i większość krajów zachodnich nigdy nie uznały włączenia
krajów bałtyckich
do ZSRR.
Rok 1466 – od tego roku Łotwa na nowo przeszła pod władanie Kawalerów mieczowych.
Kraj zasiedlany był przez
plemiona
bałtyckie
, oraz
ugrofińskie
na
północy
od IX do XI wieku. Od końca
XII w.
penetracja
niemiecka
. Od tego czasu zaczęły się tam silne i długie wpływy
niemieckie
i
skandynawskie
. W
XIII w.
podbity przez Niemiecki Zakon Kawalerów Mieczowych i
schrystianizowany
. Od tej pory stanowił część
Inflant
- obszaru obejmującego dzisiejszą Łotwę i Estonię gdzie ludność miejska mówiła głównie po niemiecku, a ludność wiejska po łotewsku oraz w północnej części- estońsku i innych językach grupy fińskiej. Z powodu specyfiki niemieckiego państwa zakonnego i wynikających z tego wewnętrznych konfliktów
Łotysze
nie zostali do końca zgermanizowani i przetrwali, jako naród, do dziś, choć wpływ kultury
niemieckiej
i skandynawskiej na
Łotyszy
jest silny. W
1561
włączony do
Litwy
, a po
Unii lubelskiej
wspólna własność
Rzeczypospolitej Obojga Narodów
(
Kurlandia
i
Semigalia
jako
lenno
). W latach od
1621
do
1629
część północna (
Liwonia
) zdobyta przez
Szwecję
, pod której władzą pozostała do
1721
roku. W
XVIII w.
kraj włączony do
Cesarstwa Rosyjskiego
. Podczas
I wojny światowej
od
1915
r. Kurlandia i Semigalia, a od początku
1918
r. całość terytorium, pod
okupacją niemiecką
.
18 listopada
1918
w
Rydze
nastąpiło proklamowanie
niepodległości
. W latach
1918
-
1920
miała miejsce
wojna o niepodległość
(
łot.
Latvijas brīvības cīņas), w której siły łotewskie walczyły przeciw oddziałom: niemieckim, białorosyjskim i bolszewickim, przy wsparciu sił: estońskich, brytyjskich i polskich. W latach
1934
-
1940
rządzona autorytarnie przez
Kārlisa Ulmanisa
. W pakcie Ribbentrop-Mołotow w sowieckiej strefie wpływów: pod koniec
1939
r. nastąpiło utworzenie sowieckich baz
wojskowych
, a od czerwca
1940
okupacja. 5 sierpnia
1940
nastąpiło formalne włączenie do
ZSRR
– jako
Łotewskiej SSR
(do
1990
). W związku z falami brutalnych sowieckich represji po czerwcu
1940
, wkroczenie
wojsk niemieckich
w lipcu
1941
spotkało się z pozytywnym przyjęciem
ludności łotewskiej
. W ramach okupacji niemieckiej Łotwa stała się Okręgiem Generalnym Łotwa (
niem.Generalbezirk
Lettland),
Komisariatu Rzeszy Wschód
(
niem.
Reichskommissariat Ostland). Na przełomie
1944
i
1945
mimo zajęcia większości obszaru kraju przez
Armię Czerwoną
w
Kurlandii
do maja
1945
broniło się znaczne zgrupowanie wojsk niemieckich i oddziałów łotewskich. Mimo ustanowienia po wojnie władzy sowieckiej i przeprowadzenia kolektywizacji na przełomie lat 40. i 50. XX w. działała silna antysowiecka partyzantka. W okresie powojennym władze sowieckie przeprowadziły dość intensywne uprzemysłowienie kraju, a jednocześnie umieszczono na jego obszarze znaczne ilości wojsk – oba te zjawiska doprowadziły do znacznego napływu na Łotwę
Rosjan
i ludności
rosyjskojęzycznej
.
Historia współczesna
W
1986
roku brała udział w obradach Grupy "Helsinki", podczas których unieważniono Pakt Ribbentrop-Mołotow. Byt w ZSRR uznano za okupację. W
1988
roku powstał Łotewski Front Ludowy, w
1989
– Łotewski Ruch Niepodległości Narodowej głoszący postulat wyjścia z
ZSRR
. W
maju
1989
roku Rada Najwyższa uznała język łotewski za państwowy (zamiast rosyjskiego). 23 sierpnia
1989
uczestniczyła w żywym łańcuchu
Wilno
-
Tallinn
demonstrującym sprzeciw wobec ustaleń
Paktu Ribbentrop-Mołotow
w 50 rocznicę jego podpisania. W
grudniu
potępiono oficjalnie ów pakt. 27 lipca
1989
Rada Narodowa podjęła uchwałę o samodzielności gospodarczej Łotwy, a 28 lipca ogłosiła deklarację o
suwerenności
państwowej. 11 stycznia
1990
usunięto z konstytucji zapis o kierowniczej roli partii komunistycznej, a 12 przywrócono narodową flagę, hymn i godło. W wyborach parlamentarnych w
1990
roku (18 marca – 29 kwietnia) wygrywa Łotewski Front Ludowy, a Przewodniczącym Rady Narodowej zostaje Anatolij Gorbunovs. 4 maja
1990
podjęto decyzję o przywróceniu niepodległości i konstytucję z
1922
(jej obowiązywanie wstrzymano do czasu wprowadzenia poprawek), wciąż obowiązywały zapisy z konstytucji z
1978
, lecz tylko te nie kolidujące z normami z
1922
. 20 stycznia
1991
siły
OMON-u
podjęły nieudaną próbę opanowania
Rygi
w celu zastąpienia urzędującego rządu prorosyjskim. 17 marca
1991
odbyło się
referendum
niepodległościowe, w którym społeczeństwo w 74% odpowiedziało TAK. Więc 21 sierpnia
1991
ogłoszono wystąpienie z ZSRR, Rada Państwa Związku Suwerennych Państw zaakceptowała tę decyzję 6 września. W tym też roku Łotwa została przyjęta do
ONZ
. W
1993
Łotewski Front Ludowy został zastąpiony u władzy przez centrowy Związek
Łotewska Droga
. 27 stycznia
1994
w pełni przywrócono konstytucję z
1922
wraz z poprawkami. Tego też roku podpisano układ o wycofaniu wojsk rosyjskich z łotewskiego terytorium oraz zgłoszono wniosek o
akces
do
NATO
(przyjęta w
2003
). W
1995
w wyniku kryzysu w bankowości odbyły się wybory, powstał słaby, składający się z 6 partii rząd, który upadł w
1998
. Do władzy doszła prawicowa
Partia Ludowa
. W
2003
Łotwa opowiedziała się za przystąpieniem do
Unii Europejskiej
, co stało się w
2004
roku.
Geografia
Rzeźba i budowa geologiczna
Mapa fizyczna Łotwy, 1920-1940
Łotwa jest krajem nizinnym. 57 proc. jej terytorium leży poniżej 100 m n.p.m., a tylko 2,5 proc. powyżej 200 m n.p.m. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 87 m. Najwyższym punktem jest wzniesienie
Gaizinkalns
(312 m
n.p.m.
), zaś najniżej położone jest wybrzeże
Bałtyku
(0 m).
Północna część kraju spoczywa na południowym skłonie
tarczy fennoskandzkiej
, natomiast południowa leży na płycie rosyjskiej.
Przez Łotwę płynie
Dźwina
, uchodząca do
Zatoki Ryskiej
. Rzeka umożliwia spławianie drewna oraz wytwarzanie
energii
w hydroelektrowniach.
Klimat
Klimat Łotwy jest
umiarkowany
, przejściowy o cechach morskich na
Półwyspie Kurlandzkim
i bardziej kontynentalny na wschodzie. Średnie temperatury roczne wahają się pomiędzy 4,5 °C a 6,5 °C ( w styczniu od -3 °C na zachodnim wybrzeżu do -7 °C na północnym wschodzie, w lipcu – ok. 17 °C). Roczne sumy opadów w zachodniej
Kurlandii
sięgają 750 mm, natomiast na wschodzie nie przekraczają 550 mm.
Gospodarka
Gospodarka łotewska była jedną z najszybciej rozwijających się w Unii Europejskiej. Wzrost PKB w 2007 r. wynosił ponad 10%[7] W 2008 r. Łotwę nawiedził kryzys gospodarczy. Jeden z banków, Parex ograniczył wypłaty z kont[8]. PKB w trzecim kwartale 2008 r. skurczył się o 4,2%, a rząd został zmuszony do zaciągnięcia pożyczki w Międzynarodowym Funduszu Walutowym i Komisji Europejskiej[9]. W przyszłym roku rząd przewiduje, że PKB zmniejszy się nawet o 5%. Spadek PKB w pierwszym kwartale 2009 wyniósł 18%.[10].
Turystyka
Łotwa jest krajem nizinnym, z licznymi
wzniesieniami
, oraz około 5000
jezior
w większości
polodowcowych
. Słabo urozmaicony
krajobraz
, oraz także liczne źródła wód mineralnych predestynują Łotwę do stania się miejscem wypoczynku. Dużym atutem Łotwy jest długa linia brzegowa i nadbałtyckie
plaże
. Najsłynniejszym miastem wypoczynkowym jest otoczona wianuszkiem mniejszych
ośrodków
Jurmała
, skąd można dopłynąć promem do innych portów nad
Bałtykiem
. Poza
Rygą
i Jurmałą wielu turystów odwiedza nieodległą od stolicy
Siguldę
, leżącą na skraju Parku Narodowego Gauja, gdzie podziwiać można: zamki, jaskinie,
jeziora
,
starodrzew
. Turyści chętnie odwiedzają także drugie miasto kraju, położony nad Dźwiną
Dyneburg
.
Podział administracyjny
Podział administracyjny Łotwy obowiązujący od 1 lipca 2009
1 lipca 2009 weszła w życie reforma administracyjna uchwalona 18 grudnia 2008. W wyniku tej reformy zniesiono jednostki administracyjne wszystkich szczebli wprowadzając w zamian 109 powiatów i 9 miast wydzielonych (jednostki te nie mają dalszego podziału wewnętrznego)[11].
Łotwa składa się z czterech
krain historycznych
:
Tablice rejestracyjne
Współczesna łotewska tablica rejestracyjna
Nowe tablice rejestracyjne na Łotwie składają się z eurobandu z lewej strony, na którym znajduje się flaga
UE
, a niżej
kod samochodowy
Łotwy "LV". Reszta to dwie czarne litery oznaczające serię tablicy rejestracyjnej, myślnik, i jedna do czterech
cyfr
(liczb mniejszych niż 1000 nie uzupełnia się do czterech cyfr poprzez dodanie z przodu odpowiedniej liczby zer).
Na starych tablicach z lewej strony znajdowała się
flaga Łotwy
, i kod samochodowy, a dalej dwie czarne
litery
oznaczające serię tablicy rejestracyjnej, myślnik, i cztery
cyfry
.
Za dodatkowy koszt (LVL 2,500) są dostępne tablice rejestracyjne z dowolnym tekstem lub kombinacją cyfr.
Tablice rejestracyjne taksówek składają się z liter TX, myślnika i 1-4 cyfr umieszczonych na żółtym tle.
Kontrowersje
Na Łotwie około 40% mieszkańców stanowi ludność słowiańska (głównie rosyjska), która znalazła się tam w wyniku włączenia i okupacji Łotwy przez ZSRR. Podobna sytuacja panuje w Estonii. Po odzyskaniu niepodległości – w 1991 r. Łotwa podobnie jak Estonia (około 25% Rosjan) wprowadziła kontrowersyjne prawo, które nie przyznawało obywatelstwa wszystkim Rosjanom przywiezionym tam w czasach ZSRR jak i wszystkim ich potomkom – nawet tam urodzonym, a obywatelstwo mogli oni uzyskać dopiero po zdaniu egzaminu z niesłowiańskiego i trudnego dla nich do nauczenia – języka łotewskiego – którego zwykle nie znali. Zdarza się, że łotewskie i rosyjskie dzieci w szkołach na Łotwie kontaktują się po angielsku. Łotwa jest przez
Rosję
oskarżana o łamanie praw człowieka ludności niełotewskiej. Ludność ta w większości pozbawiona jest praw wyborczych, co budzi kontrowersje nie tylko Federacji Rosyjskiej, ale także
Rady Europy
i
Unii Europejskiej
. Z prawie 650 tys. Rosjan żyjących na Łotwie, tylko 54% (stan na 2006 rok) uzyskało obywatelstwo łotewskie i prawa wyborcze, pozostali mają de facto status
bezpaństwowca
i w życiu codziennym posługują się
paszportem cudzoziemca
(
łot.
Nepilsoņa pase,
ang.
Alien's passport). Jeszcze do roku 2002 kandydaci na posłów i radnych musieli udowadniać swoją dobrą znajomość języka łotewskiego. Pod koniec roku 2008 lista zawodów, dla wykonywania których konieczna jest znajomość języka łotewskiego została rozszerzona z 48 do 1200. Na liście znalazły się nawet takie zawody jak kominiarz, akrobata, ochroniarz, księgowy, kreślarz, striptizer. Opozycja twierdzi, że rozszerzając wymagania władze zwalniają miejsca pracy dla Łotyszy kosztem mniejszości narodowych. Zarzuty wobec Łotwy dotyczą też braku zwalczania jakoby narastających tendencji faszystowskich w kraju.
Galeria
| | | |
Dom Bractwa Czarnogłowych w
Rydze
| | Katedra Protestancka w Rydze | |
| Kościół protestancki w Rezekne | | Ruiny zamku krzyżackiego w Siguldzie |
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne